Rylska (Ścibor-Rylska) z Sokołowskich Teresa Wanda, pseud. konsp. Trembicka (1912–1985), biolog, działaczka katolicka. Ur. 28 X w Mińsku Mazowieckim, była najmłodszym z pięciorga dzieci Antoniego Sokołowskiego, geometry, i Jadwigi z Chamców.
Naukę szkolną rozpoczęła w Poznaniu (1922), a po osiedleniu się rodziny w styczniu 1923 w Lublinie, uczęszczała do prywatnego gimnazjum ss. urszulanek. W r.n. wstąpiła do państwowego Gimnazjum im. Unii Lubelskiej, gdzie maturę zdała w r. 1931. Studia z zakresu biologii na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym Uniw. Warsz. ze specjalizacją w dziedzinie fizjologii roślin pod kierunkiem Kazimierza Bassalika zakończyła magisterium w czerwcu 1938. W czasie studiów była prezesem oddziału warszawskiego Stow. Katolickiej Młodzieży Akademickiej «Odrodzenie» i z jego ramienia brała udział w Tygodniach Społecznych organizowanych w Lublinie. Dn. 15 X 1938 wyszła za mąż za Włodzimierza Ścibor-Rylskiego i osiadła w majątku męża Kolińce (pow. tłumacki).
Po śmierci męża w kampanii wrześniowej 1939 r. do listopada t.r. pozostawała R. w Kolińcach – w areszcie domowym – razem z dowiezioną tam przez władze radzieckie rodziną męża. W listopadzie dotarła do matki i babki zamieszkałych w Brześciu nad Bugiem. Wszystkie trzy dostały się pod przybranymi nazwiskami niemieckimi (R. jako Irena Stelter) do transportu niemieckich rodzin osadniczych przewożonych z Wołynia do Rzeszy w grudniu 1939. Transport osadzono w obozie przejściowym (Umsiedlungslager) w Łodzi. Tam z kilkoma lekarzami i sanitariuszkami R. (która w r. 1937 ukończyła kurs sióstr Pogotowia Polskiego Czerwonego Krzyża) zorganizowała prymitywny szpitalik dla dzieci i starców. W marcu 1940 została wraz z matką (babka zmarła) przewieziona do Opoczna i zwolniona. Osiedliła się w Warszawie, gdzie od wiosny pracowała w szpitalu Ujazdowskim jako pielęgniarka, wynosiła stamtąd lekarstwa i środki opatrunkowe dla tajnego sanitariatu Szarych Szeregów. Przy końcu 1940 r. objęła kierownictwo laboratorium w Fabryce Namiastki Herbaty «Społem». Pod pseud. Trembicka brała udział od grudnia 1940 w Organizacji Małego Sabotażu «Wawer», związanej z Okręgiem Warszawskim Związku Walki Zbrojnej potem Armii Krajowej (AK), jako członek Komendy Głównej w funkcji sekretarki Komendy «Wawra». Do jej zadań należało wynajdywanie lokali konspiracyjnych na odprawy, przygotowanie materiałów niezbędnych do akcji, kontrola poszczególnych akcji, prowadzenie kasy, organizowanie dziewcząt do akcji małego sabotażu i – początkowo – bezpośrednie kierowanie grupą kobiecą. Osobiście R. brała udział w 100 akcjach ulicznych. Po aresztowaniu w listopadzie 1942 jednego z członków komendy «Wawra» w porozumieniu z organizacją wyjechała z Warszawy. Relacja R-iej o akcji sabotażowej pt. Mały sabotaż „Wawer” ukazała się w wydanej w Londynie w r. 1985 pracy zbiorowej „Łączność, sabotaż, dywersja. Kobiety w Armii Krajowej”. Pod przybranym nazwiskiem (Wanda Kolińska) przebywała w majątku Marii Kaniewskiej Dratów (pow. lubartowski), gdzie prowadziła tajne kursy: pielęgniarski dla miejscowych dziewcząt oraz pielęgniarski dla AK. Od sierpnia 1943 prowadziła Bursę dla Dziewcząt przy Pogotowiu Opiekuńczym dla Dzieci w Warszawie. W lipcu 1944 wyjechała wraz z wychowankami do Żurawicy koło Sandomierza. W październiku przewiozła dziewczęta do Lublina, gdzie rozmieściła je w różnych zakładach opiekuńczych.
W listopadzie 1944 R. została starszym asystentem na Uniw. Marii Curie-Skłodowskiej (UMCS), a w r. 1946 adiunktem Katedry Fizjologii Roślin. Doktoryzowała się w r. 1948 na UMCS, u Adama Paszewskiego, na podstawie pracy Promienie tzw. mitogenetyczne pączkujących drożdży i narośli rakowatej ziemniaka („Annales UMCS” S.C, Vol. 3: 1948 nr 13). W r. 1950 zmuszona do odejścia z UMCS, pracowała od 1 I 1951 w Laboratorium Fizjologii Roślin Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Warszawie. Dn. 1 X 1958 objęła funkcję zastępcy profesora oraz kierownika Zakładu Botaniki na Wydz. Filozofii Chrześcijańskiej KUL. W marcu 1959 przyznano jej tytuł docenta. Od tego czasu była kierownikiem Katedry Botaniki KUL, a od r. 1961 również i Zakładu Biologii KUL. Badania jej skupiały się wokół zjawisk fotobiologicznych – fotoperiodyzmu i fotosensybilizacji. Ogłosiła m. in. prace: Badania nad mechanizmem działania czynników mitotycznych („Annales UMCS” 1951 S.C Vol. 5 nr 10), Kierunkowość ewolucji kosmicznej w ujęciu O. Pierre Teilharda de Chardin („Zesz. Nauk. KUL” T. 12: 1969 nr 1) oraz Problemy życia i organizacji. Cz. 1: Porządek i organizacja w przyrodzie (W. 1974), Cz. 2: Tajemnica uorganizowania żywej komórki (W. 1986). W r. 1975 uczestniczyła w międzynarodowym sympozjum dotyczącym myśli Teilharda de Chardin (w Chartres), a w lipcu t.r. odbyła podróż naukową do Norwegii i Szwecji. W r. 1976 przeszła na emeryturę ze względu na stan zdrowia.
R. była członkiem Tow. Naukowego KUL, Polskiego Tow. Botanicznego (członek Zarządu Głównego 1951–3, Komisji Rewizyjnej 1953–9), Polskiego Tow. Biochemicznego, Komitetu Fotobiologii, American Society of Plant Physiologists (od r. 1957). Należała też do ZBoWiD-u. Od r. 1957 była R. współorganizatorką Dni Modlitw «Odrodzenia» na Jasnej Górze w Częstochowie. Przez wiele lat organizowała pomoc materialną dla studentów i ludzi pozostających w trudnych warunkach, szczególnie dla rodzin wielodzietnych. Zmarła na chorobę nowotworową 26 V 1985 w Lublinie, pochowana została w Laskach koło Warszawy obok grobu męża. Była odznaczona Medalem Wojska (4-krotnie), Krzyżem Armii Krajowej, nadanymi przez rząd emigracyjny, oraz Złotym Krzyżem Zasługi.
Bartoszewski W., Organizacja Małego Sabotażu „Wawer” w Warszawie (1940–1944), „Najnowsze Dzieje Pol. II wojna światowa” T. 10 s. 81, 83–5, 88–9, 94; Chlewiński Z., Homilia … wygłoszona w czasie mszy św. pogrzebowej prof. Teresy Ścibor-Rylskiej 30.05.1985 r. w kościele akademickim KUL w Lublinie, „Biul. Informacyjny KUL” 1985 nr 1 s. 137–9; Gach P. P., Teresa Wanda Rylska 1912–1985, tamże s. 134–6 (fot.); tenże, Teresa Wanda Rylska 1912–1985, w: Homilie i konferencje religijne, W. 1986 z. 4 s. 124–7; Grabecka J., Teresa Ścibor-Rylska (1912–1985), „Tyg. Powsz.” 1987 nr 31; Michalski C., Wojna warszawsko-niemiecka, Wyd. 2., W. 1974; Swieżawski S., Wielki przełom 1907–1945, L. 1989; – Nekrologi z r. 1985: „Tyg. Powsz.” nr 25, „Życie Warszawy” nr 124; – Chamiec-Sokołowska J., Moje życie (Okres 1880–1949), L. 1973 (mszp.) passim; – Informacje Jadwigi z Sokołowskich Bańkowskiej.
Maria Kunowska-Porębna